- Autor: Dariusz Kosiński
- Redakcja: Monika Blige
- Data wydania: maj 2018
- ISBN: 978-83-61835-23-3
- Format: 210 × 280 mm
- Liczba stron: 280
- Rodzaj oprawy: miękka
Farsy-misteria. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego w Teatrze 13 Rzędów (1959–1960)
Dariusz KosińskiKsiążka niniejsza, zgodnie ze swoim podtytułem, poświęcona jest próbom rekonstrukcji i reinterpretacji czterech pierwszych przedstawień zrealizowanych przez Jerzego Grotowskiego w Teatrze 13 Rzędów w Opolu, którym wraz z Ludwikiem Flaszenem kierował od połowy roku 1959. Te cztery przedstawienia to kolejno: Orfeusz według dramatu Jeana Cocteau, Kain na podstawie dramatu George’a Gordona Byrona, Misterium buffo według Włodzimierza Majakowskiego i Siakuntala na podstawie dramatu Kalidasy.
Książka powstała w ramach projektu badawczego „Jerzy Grotowski – przedstawienia 1957–1964” nr N N105 417340, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki, a realizowanego w Instytucie im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu.
Publikacja dofinansowana przez Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego ze środków MNiSW przyznanych na finansowanie badań naukowych w 2017 roku.
Książka nominowana do Nagrody Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych za najlepszą publikację książkową z zakresu wiedzy o dramacie, teatrze, widowiskach i innych sztukach performatywnych w roku 2018.
Dariusz Kosiński (ur. 1966), profesor w Katedrze Performatyki Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Zajmował się historią i teorią sztuki aktorskiej XIX wieku (Sztuka aktorska Wandy Siemaszkowej, Kraków 1997; Sztuka aktorska w polskim piśmiennictwie teatralnym XIX wieku…, Kraków 2003; Dramaturgia praktyczna. Polska sztuka aktorska XIX wieku w piśmiennictwie teatralnym swej epoki, Kraków 2005). W latach 2005–2008 kierował projektem badawczym „Polskie piśmiennictwo teatralne XIX wieku”, którego efektem jest m.in. redagowana przez niego seria o tej samej nazwie (ostatnio opublikował w niej wybór pism teatralnych Józefa Kotarbińskiego). Przez kilka lat zajmował się badaniami nad swoistością polskiej tradycji teatralnej i performatywnej, opublikował: Polski teatr przemiany (Wrocław 2007) oraz autorską syntezę dziejów polskich przedstawień Teatra polskie. Historie (Warszawa 2010; Nagroda Znaku i Hestii im. księdza Józefa Tischnera 2011; Nagroda Naukowa im. Jerzego Giedroycia, 2012). Rozwija te badania w kierunku analiz współczesnych przedstawień i dramatów społecznych, m.in. związanych z katastrofą smoleńską (Teatra polskie. Rok katastrofy, Warszawa 2012). Odrębny przedmiot jego badań zajmują twórczość i idee Jerzego Grotowskiego; jest autorem popularnej biografii artysty Grotowski. Przewodnik (Wrocław 2009) oraz książki Grotowski. Profanacje poświęconej spektaklom Dziady, Kordian, Akropolis (Wrocław 2015). W latach 2010–2013 był dyrektorem naukowym Instytutu im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu. Należał do zespołu redakcyjnego Tekstów zebranych Jerzego Grotowskiego (Warszawa 2012). Zajmuje się także interpretacją dramatu (m.in. książka Sceny z życia dramatu, Kraków 2004). Wspólnie z Ireneuszem Guszpitem przygotowuje edycje pism teatralnych Juliusza Osterwy (Przez teatr – poza teatr, Kraków 2004; Antygona, Hamlet, Tobiasz…, Kraków 2007). Od kwietnia roku 2014 jest zastępcą dyrektora Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie.
[…] Mimo istniejących opracowań, ośmielę się powiedzieć, że przedstawienia omawiane w tej książce były dotychczas w mniejszym lub większym stopniu lekceważone. Interesowano się nimi i opisywano je z perspektywy czasu, ze świadomością o wiele większej wagi późniejszych dokonań Grotowskiego i jego zespołu, które w sposób oczywisty przyciemniały te „pierwociny”, spychały je na poziom niedoskonałych prób lub wstępnych szkiców, rozwijanych potem w dojrzalszych dziełach, którym – co oczywiste i zrozumiałe – poświęcano więcej uwagi. […]
Mówiąc o pierwszych przedstawieniach Teatru 13 Rzędów, warto mieć w pamięci kontekst „teatru czasu odwilży”. Wprawdzie w roku 1959 nadciągała powoli nowa fala mrozu w przymilnej wersji „naszej małej stabilizacji”, ale trzeba pamiętać, że Grotowski aktywnie brał udział w potężnym ruchu emancypacyjnym, który jeszcze nie wygasł. Przez osoby z kręgu „Po Prostu” czy „Współczesności” był postrzegany jako sojusznik i potencjalny rzecznik. Sam deklarował, że jego teatr będzie zaangażowany w sprawy współczesności i rzeczywiście taki był, czasem – jak w Misterium buffo – wprost, częściej jednak w sposób zawoalowany i niebezpośredni. W przypadku czterech omawianych tu przedstawień owe związki ze współczesnością są szczególnie wyraźne, co sprawia, że także ten, dla dzisiejszego teatru bardzo ważny, aspekt odróżnia je od spektakli późniejszych, chętniej sytuowanych w kontekście uniwersalizujących poszukiwań „antropologicznych”, „religii człowieka” itp.
Fragment Wprowadzenia
Monika Kwaśniewska
Kilka pytań o świeckość, instytucję i kobiety
„Performer” nr 16
Książka Kosińskiego jest jednym z przejawów najciekawszego dla mnie nurtu poszukiwań teatrologicznych, które badają marginesy, spektakle nieuznane za „wielkie”, przeoczone, pozornie nieudane, lub przynajmniej „niespektakularne”. Mówiąc o okresie teatralnym Grotowskiego, opowiada się zazwyczaj o Akropolis, Księciu Niezłomnym, Apocalypsis cum figuris, wcześniejszym spektaklom poświęcając znacznie mniej miejsca. A niesłusznie, bo – jak dowodzi Kosiński – jest w nich wiele ciekawych wątków. Nawet jeśli odnoszę się do nich krytycznie, to taka refleksja daje mi wiele więcej niż kontemplacja arcydzielności aktu całkowitego. Na sam ten „akt” pozwala mi spojrzeć z innej nieco perspektywy – chociażby krytyki instytucjonalnej badającej relacje wewnątrz instytucji.
Przeczytaj całą recenzjęHenryk Mazurkiewicz
Pryszczatego i pięknego spektakle pierwsze
teatralny.pl
Kosiński dokładnie przygląda się każdemu zachowanemu zdjęciu. Wygrzebuje z archiwum aktorskie i reżyserskie egzemplarze tekstów. Zbiera wszystkie znane recenzje i opracowania. Czyta paralelnie, czyta krytycznie, na różne sposoby testuje obowiązujące narracje. Analizuje, dekonstruuje, stawia liczne znaki zapytania. Jednym słowem, serwuje nam soczysty kawał naukowego śledztwa, które – krążąc wokół pytań: kto? kiedy? jak? dlaczego? – niekiedy zwodniczo przypomina prawdziwe dochodzenie kryminalne. Jak wyznaje sam autor: „Rekonstruowanie inscenizacji Grotowskiego […] to zawsze układanie z garstki kilkudziesięciu, kilkunastu puzzli obrazu, do którego potrzeba co najmniej kilkuset”. Niemniej jednak raz za razem kusi go „ryzykowne dodawanie wyobrażonych klocków, a przynajmniej pytanie o to, co mogło być w pozostawionych lukach”. Owo krążenie dookoła „czarnych dziur” to niezwykle emocjonujący pokarm dla wyobraźni oraz trudne do przecenienia kierunkowskazy dla przyszłych badaczy.
Przeczytaj całą recenzjęAnna Kapusta
Kto nam prześnił Grotowskiego? Od lektury somnabulicznej do lektury etycznej
pisarze.pl
Książka Dariusza Kosińskiego Farsy-misteria. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego w Teatrze 13 Rzędów (1959–1960), wydana nakładem Instytutu im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu w 2018 roku, to dialogiczny (także przypisowo dialogujący z odbiorcą) podręcznik seminaryjny, z którym spędzić można, a wręcz wypada, długie miesiące w aktywnej, perseweracyjnej lekturze, bo przegląda się w tej publikacji nie tylko proces twórczy Grotowskiego, ale i uruchamiana jest indywidualna wrażliwość pojedynczego czytelnika. Warto z tą książką po prostu pobyć we własnym tu i teraz rozumienia społeczeństwa polskiego, wracać do niej autorskimi i osobistymi przypisami, aby domykać – po swojemu – wątki polskich (narodowych) dylematów „teatralności” i „polskości”.
Przeczytaj całą recenzjęMoże cię zainteresować
