Krótka historia teatru w Europie. Tom drugi

Teatr drugiej połowy XX wieku miał wielkich mistrzów, którzy teatrowi i Europie udzielali lekcji mistrzowskich. Byli młodsi od Brechta o całe pokolenie, od Barraulta zaś o dekadę; nie zaczynali więc przygody z teatrem przed drugą wojną światową. Metrykalnie zostali przypisani powojennemu teatrowi, który kształtowali. Teatr aktywnej i kreacyjnej interpretacji dramatu doprowadzili do zupełnej doskonałości, zanim uległ rozbiórce. Ale nie czas jeszcze na rozbiórkę.
Znajdujemy wśród mistrzów wyjątkowo liczną i ciekawie zróżnicowaną grupę świetnych polskich artystów, którym należy się w tym tomie osobne miejsce. Niemówiący po polsku mistrzowie to Giorgio Strehler (1921–1997), Ingmar Bergman (1918–2007) i Peter Brook (1925–1922). Niektóre ich lekcje spróbujemy przypomnieć – jak część za całość. […]

Po zapaści socrealistycznej, trwającej w Polsce nieporównanie krócej niż w innych krajach „obozu socjalizmu”, w dziesięcioleciu 1955–1965 polski teatr w imponującym stylu przeszedł drogę ku świetności, którą bez wątpienia osiągnął około połowy lat sześćdziesiątych. Nie jest to data ścisła i nie może być dokładna przy założeniu, że dorastanie do świetności to proces, a nie zdarzenie; że świetność nie jest jednorazowa; że przyznajemy ją nie jednemu tylko teatrowi, lecz całej rzeszy teatrów przeróżnych, postrzeganych przecież jako swoista całość kulturowa. Miłośnikom ścisłej periodyzacji, gdyby się tego bardzo stanowczo domagali, moglibyśmy jednak zaproponować taką datę orientacyjną, która zresztą – poza obszarem teatru – nie ma w Polsce żadnego osobnego uzasadnienia: byłby to właśnie rok 1965.
Najbardziej widoczna w bliskości tej daty wydaje nam się wiele znacząca zmiana w geografii polskiego teatru. Wspominany już parokrotnie w tej książce Zygmunt Hübner – oprócz Erwina Axera, Arnolda Szyfmana i Wojciecha Bogusławskiego najsprawniejszy nad Wisłą i najbardziej utalentowany dyrektor teatru – objął wprawdzie Stary Teatr w Krakowie już w roku 1963, ale dopiero dwa lata później mógł otworzyć kolejny sezon (1965–1966), mając na etacie i Konrada Swinarskiego, i Jerzego Jarockiego, czyli obydwu mistrzów inscenizacji, którzy wkraczali właśnie (obaj urodzeni w roku 1929) w okres pełnej artystycznej dojrzałości. I świetności. A nie da się chyba zlekceważyć domniemania, że świetność teatru to dojrzałość z przebłyskami geniuszu.